SAKSI KASUSAH RAYAT
Ku Anggi Sukmawangi
RAYAT
leutik dikaniaya, geus teu anéh. Da jeung enyana, ti baheula
tug nepi ka ayeuna, meus-meus katincak, meus-meus katincak.
Purah ditunjuk-tunjuk, malah dahar gé dialas.
Geus teu anéh
deui mémang, aya anu sangsara aya anu beunghar, aya anu
masakat, aya anu ngahenang-ngahening, aya anu kaniaya, aya
anu dikaniaya. Malah boa geus jadi hukum alam.
Teu béda jauh
jeung anu jadi jejer carita dina Saija. Ieu karya
sastra beunang Multatuli téh disundakeun jeung
dipanganteuran ku R.T.A Sunarya (1898-1965). Ari
disundakeunana téh éstuning nyunda pisan, malahmandar leuwih
sumerep kana ati urang Sunda, bari tetep ngajaga sangkan
galur caritana henteu méngpar ti nu aslina.
Sugri mo bireuk
deui ka Multatuli. Multatuli téh sandiasmana Eduard Douwes
Dékker (1820-1887), pangarang urang Walanda.
Karangan-karanganana beunghar ku eusi beunghar ku basa. Ieu
pangarang nu tadina kungsi jadi Asistén Résiden Lebak téh
kungsi ngageujleungkeun basa ngumumkeun bukuna Max
Havelaar téa. Carita ngeunaan Saija jeung Ina téh bagian
tina Max Havelaar.
Carita Saija
anu nyokot kaayaan di Banten kidul jaman kolonialisme
baréto, rahayat anu dikaniaya jeung diperdaya anu pohara ku
pamaréntah Walanda. Rahayat anu geus diteungteuingan pisan,
badis ka sato, nya harta bandana dijabel nya rahayatna
sorangan diarah tanagana, dipeleter sawenang-wenang pikeun
kamamuran Walanda.
Dina ieu buku
kagambarkeun kalayan natrat kumaha nalangsana ari jadi
bangsa anu dijajah ku nagara deungeun, karasa pisan pait
peuheurna ari jadi bangsa jajahan.
Papayung rahayat
anu sakuduna ngaping jeung ngasuh rahayatna kalahka jadi
mamala ka nu jadi rahayatna sorangan anu geus teu daya teu
upaya, nepi ka lieuk euweuh ragap taya. Buktina, indung
Saija tepi ka hanteuna awahing ku kaleleban jeung nyeri haté
duméh munding anu dipikameumeutna “dipundut” ku Juragan
Wadana Parangkujang. Kitu deui bapana Saija bet kudu
ngalaman asup ka pangbérokan tug nepi ka hanteuna di
pangbérokan.
Demi Saija,
sabada indung bapana maraot, manéhna niat indit ka Batawi,
sugan jeung sugan di kota mah manggih gawé, keur kukumpul
deui meuli munding jeung omongna ka Ina-beubeureuhna Saija-
mun manéhna balik deui ka lemburna bisa laki rabi jeung Ina.
Dina waktu anu
geus dijangjikeun Saija balik deui ka lemburna, balik mawa
bekel keur meuli munding téa, bari jeung dibaturan ku haté
anu bungangang ku pikiran bakal panggih tur bisa laki rabi
jeung awéwé pupujan atina.
Tapi lamunan
Saija papalingpang jeung kanyataanana, nu ditéangna kasampak
geus euweuh di lemburna geusan ngajadi. Ari marga
lantaranana mah, biasa munding bapana Ina di jabel,
indungna maot ku sabab kaleleban, ari bapana ku sabab
sieuneun teu bisa mayar pajeg, manéhna lunta ninggalkeun
lemburna sorangan kalayan mawa Ina jeung adi-adina.
Bréh ébréh,
ngelemeng jeroning cipta, laku lampah manéhna salila hirup
babarengan jeung Ina, anu kiwari ngan ukur waasna.
Tapi sanggeus
meunang béja yén kulawarga Ina geus euweuh di lemburna
manéhna henteu nepi ka peunggas harepan, manéhna gilig
arék indit néangan tapak lacak Ina ka mana waé nepina, indit
sakaparan-paran nuturkeun indung suku, bari dibarengan ku
haté anu sedih kacida, kasedih anu teu bisa diterangkeun
deui ku basa jelema.
Jauh mo burung
cunduk, anggang mo burung datang, nya nu ahirna mah manéhna
anjog ka Lampung.
Di Lampungna,
sanajan Saija teu ngabogaan jiwa barontak, tapi ku lantaran
manéhna keur poék pikir, manéhna asup ka salah sahiji
gorombolan anu kabeneran kalolobaanana urang Banten anu
barontak ka Walanda.
Nepi ka ahirna,
manéhna manggihan layon awéwé anu taya lian éta téh
layonna...Ina.Geus ninggang di papastén yén umurna ngan
ukur nepi ka dinya. Heueuh layon papacanganana geuning anu
kapanggih ku manéhna téh, anu salila ieu di téangan ku
manéhna, anu ayeuna geus jadi layon.
Tah geuning,
jahatna bangsa panjajah téh. Lain waé harta banda, tanaga
anu dipeleter, tapi ogé nepi ka pati anu jadi korban. Sok
sanajan jodo, pati, bagja enggeus aya nu ngatur. Tapi, ari
jalana kudu kieu mah saha anu teu matak poék pikir, kecuali
lamun ninggangna ka nu imanna bener-bener kuat.
Kaciri pisan,
anu ngarang ieu buku kacida kuciwana pisan kana kaayaan
jaman harita, seukeut paningalna, kaciri pisan nyaahna ka
sasama, sanajan manéhna kaasup kana bangsa nu ngajajah,
tapi ari Multatuli nyebut ka bangsana sorangan téh bangsa
rampog.
Tapi nu anéhna
deui, loba bangsa urang sorangan, anu ngabdi ka nu ngajajah
awahing sérab ku dunya jeung pangkat, jelema anu beuki ku
kuah beukah, daék jadi “anjing-anjing Walanda” maranéhanana
nepi ka daék ngorbankeun dulur manéhanana sorangan.leuwih
mentingkeun kana kahirupanana sorangan.
Kitu tah geuning
lalakon Saija téh, atuh sugan wé ari geus maca buku ieu mah
urang téh baris nyaah ka jelema leutik, enya wé kasebutna
ayeuna téh urang hirup dina jaman anu geus merdéka, euweuh
deui anu ngajajah urang, tapi da anu kangaranan jelema
leutik mah masih kénéh loba anu saré di kolong-kolong sasak
da sarua wé maranéhanana ogé jelema anu butuh pikanyaah,
butuh anu ngaping maranéhanana. Lamun lain urang, nya saha
deui atuh?[]
Anggi
Sukmawangi,
pangarang, nganjrek di
Bandung. |